Σύμφωνα με τα αρχεία της ΕΛ.ΑΣ., κατά το διάστημα από τον Ιανουάριο έως τον Αύγουστο του 2021 ξυλοκοπήθηκαν 218 ανήλικοι και άλλοι 211 ληστεύτηκαν από μέλη συμμοριών οι οποίες δρουν στην Αττική και απαρτίζονται από παιδιά ηλικίας 13-18 ετών. Ενδεικτικό της κατάστασης που διαμορφώνεται σε ό,τι αφορά γενικότερα τα περιστατικά βίας με πρωταγωνιστές ανήλικα άτομα είναι το γεγονός ότι στη διάρκεια του 2020 η Αστυνομία συνέλαβε 5.255 παιδιά ηλικίας από 13 έως 17 ετών. Από αυτά, τα 2.928 ήταν ύποπτα για κλοπές και ληστείες, τα 349 για πρόκληση σωματικών βλαβών σε συνομηλίκους ή μικρότερους κατά το πλείστον. Πέραν αυτών, 440 ανήλικοι συνελήφθησαν για κατοχή και χρήση ναρκωτικών και άλλοι 330 έφεραν όπλα.
Ενα πρώτο σημαντικό στοιχείο που αναδεικνύεται γύρω από το φαινόμενο της ανήλικης βίας έγκειται στο ότι οι Αρχές δεν ενημερώνονται για όλα τα περιστατικά, καθώς τα θύματα ή συχνά και οι γονείς τους αποφεύγουν την καταγγελία υπό τον φόβο αντιποίνων εκ μέρους των δραστών. Ορισμένες μαρτυρίες σοκάρουν, καθώς πιστοποιούν ότι ακόμη και άτομα πολύ νεαρής ηλικίας διαθέτουν εμπειρία και γνώσεις επαγγελματία μπράβου, έτσι ώστε να τρομοκρατούν και να εκβιάζουν παιδιά ή, πολύ συχνά, ολόκληρες οικογένειες, εξασφαλίζοντας ασυλία έναντι του νόμου. Επομένως, ο αληθινός αριθμός των βίαιων περιστατικών ενδέχεται να είναι ακόμη μεγαλύτερος απ’ ό,τι αποτυπώνεται στα επίσημα στατιστικά δεδομένα.
Ενα δεύτερο, εξίσου σημαντικό χαρακτηριστικό είναι ότι το ξέσπασμα της βίας είναι κατ’ ουσίαν αδικαιολόγητο και απρόκλητο. Από διηγήσεις και άτυπες αναφορές που περιέρχονται εις γνώσιν του «ΘΕΜΑτος» είναι πρόδηλη η εκτίμηση ότι αρκούν μια ανταλλαγή μηνυμάτων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ανάμεσα σε παιδιά και εφήβους που γνωρίζονται ελάχιστα μεταξύ τους, μερικές προκλητικές και προσβλητικές φράσεις εκατέρωθεν, για να κλειστεί ραντεβού για μια αναμέτρηση τύπου «fight club», συνήθως σε κάποια πλατεία.
Οταν δύο ομάδες παιδιών βρεθούν αντιμέτωπες επί τόπου, κυριολεκτικά τίποτα δεν μπορεί να αποκλειστεί – σχεδόν ούτε καν να αποτραπεί. Οι αφηγήσεις για συγκεκριμένα περιστατικά, είτε αυτά φτάνουν να κινητοποιήσουν την Αστυνομία και την Εισαγγελία είτε όχι, αναφέρουν βάναυσο ξυλοκόπημα των ατόμων που μετατρέπονται σε στόχους από τους αντίπαλους νταήδες, οι οποίοι μετά τον λεκτικό εκφοβισμό με το αντίστοιχο υβρεολόγιο περνούν στην τυφλή άσκηση σωματικής βίας.
Τα θύματά τους θεωρούνται τυχερά εάν γλιτώσουν με μώλωπες και παραμορφωμένα πρόσωπα. Στην περιοχή της Νέας Φιλαδέλφειας, σε πρόσφατη σύγκρουση ανάμεσα σε παρέα εφήβων και μια συμμορία, χωρίς αποχρώσα αφορμή, ένα από τα θύματα βρέθηκε στο χειρουργείο για ανάταξη γνάθων. Προσπάθησε να προστατεύσει συνομήλικό του με νοητική υστέρηση από το bullying ενός ανήλικου τραμπούκου, μια πρωτοβουλία που το τελικό θύμα πλήρωσε με δύο συντριπτικά ντιρέκτ στο πρόσωπο και με λάμες που θα κρατούν το σαγόνι στη θέση του για το υπόλοιπο της ζωής του.
Αύξηση 58% στην παραβατικότητα ανηλίκων
Το «ΘΕΜΑ» δημοσιεύει σήμερα τα τελευταία επικαιροποιημένα στοιχεία από τη δραστηριότητα της Υπηρεσίας Επιμελητών Ανηλίκων και των αντίστοιχων Δικαστηρίων Ανηλίκων της πρωτεύουσας. Βάσει αυτών σκιαγραφείται η πραγματική εικόνα στην περιοχή της Αθήνας, καθώς κατά το 2020 καταγράφηκε ότι 813 κατηγορούμενοι (710 αγόρια και 103 κορίτσια) τέλεσαν κατά την περίοδο της ανηλικότητάς τους διάφορες αξιόποινες πράξεις. Σε 799 άτομα επιβλήθηκαν αναμορφωτικά μέτρα στην κοινότητα, σε 13 επιβλήθηκε η ποινή του περιορισμού σε Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων/Ποινικού Σωφρονισμού και, τέλος, σε έναν κατηγορούμενο επιβλήθηκε στερητικό της ελευθερίας του αναμορφωτικό μέτρο.
Από τους 799 ανηλίκους για τους οποίους διατάχθηκε από τη Δικαιοσύνη η υποβολή σε αναμορφωτική μεταχείριση, τα 696 ήταν αγόρια και τα 103 κορίτσια. Ως προς το εύρος των ηλικιών τους, τα εν λόγω άτομα ήταν μεταξύ 12-15 ετών όταν διέπραξαν το αδίκημα για το οποίο κατηγορήθηκαν, ενώ 643 ήταν 15-18 ετών. Προφανώς, όπως εξηγούν στελέχη της Υπηρεσίας Επιμελητών Ανηλίκων του υπουργείου Δικαιοσύνης, εξαιτίας των περιοριστικών μέτρων λόγω της πανδημίας, το σύνολο των περιστατικών εμφανίζεται μειωμένο το 2020.
Ομως, η σύγκριση με τα αντίστοιχα στοιχεία προηγούμενων ετών καταδεικνύει την πορεία που διαγράφει η ανήλικη παραβατικότητα στην Ελλάδα το τελευταίο διάστημα. Συγκεκριμένα, οι κατηγορούμενοι ανήλικοι το 2019 ανήλθαν σε 1.226, το 2018 σε 1.062, το 2017 σε 970 και το 2016 σε 776 άτομα. Αυτό σημαίνει ότι κατά την τετραετία 2016-2019 σημειώθηκε αύξηση στις παράνομες πράξεις με δράστες ανηλίκους κατά ένα, ομολογουμένως θεαματικό, ποσοστό της τάξης του 58%.
Αναλύοντας περαιτέρω τα διαθέσιμα στατιστικά δεδομένα που τηρεί η Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων Αθηνών, προκύπτει ότι τα τρία πιο κοινά αδικήματα για τους ανηλίκους είναι η κλοπή, η ληστεία και η προμήθεια ναρκωτικών για ιδία χρήση. Εξυπακούεται, όμως, ότι οι πειραματισμοί οποιουδήποτε -πόσο μάλλον ενός ανηλίκου- με την παρανομία δεν περιορίζονται απαραιτήτως σε μία δραστηριότητα. Πάντως, στα ποινικώς κολάσιμα παραπτώματα τα οποία σχετίζονται περισσότερο με την άσκηση σωματικής βίας περιλαμβάνονται η απλή, η επικίνδυνη και η βαριά σωματική βλάβη, η απειλή, η ληστεία, ο βιασμός, η ανθρωποκτονία κ.λπ.
Από τους αρμοδίους υπογραμμίζεται ότι στην πράξη είναι εντελώς αβάσιμες οι διαδεδομένες προκαταλήψεις σχετικά με την εθνοτική καταγωγή των ανήλικων κακοποιών. Οι ομάδες ή συμμορίες που εκδηλώνουν ροπή προς πράξεις βίας είναι κατά κανόνα μεικτές και σπάνια αποτελούνται μόνο από παιδιά συγκεκριμένης καταγωγής.
Τα στοιχεία σχετικά με αυτή την κατηγοριοποίηση δείχνουν ότι το 2019 από τους 1.226 ανηλίκους οι οποίοι παραπέμφθηκαν στη Δικαιοσύνη οι 323 ήταν Ελληνες, οι 308 Ελληνες Ρομά και οι 129 ήταν αδιευκρίνιστης εθνικής/εθνοτικής καταγωγής. Τα άτομα αλβανικής καταγωγής ήταν 96, τα πακιστανικής 84 κ.λπ., ενώ στην προοπτική της τετραετούς αναφοράς δεν παρατηρούνται σημαντικές διακυμάνσεις, με τους Ελληνες να αντιπροσωπεύουν σταθερά την πολυπληθέστερη ομάδα μεταξύ των ανήλικων παραβατών.
Το νομικό καθεστώς
Αναδεικνύοντας ορισμένες από τις λιγότερο ορατές πτυχές του φαινομένου της βίας μεταξύ ανηλίκων, η κυρία Ηλέκτρα Κουτσούκου, δικηγόρος, διδάκτωρ Δικαιωμάτων του Παιδιού στο ΕΚΠΑ και επιστημονική συνεργάτις της Εταιρείας κατά της Κακοποίησης του Παιδιού «Ελίζα», επισημαίνει ότι «τα στατιστικά στοιχεία επιβεβαιώνουν και σε μικροεπίπεδο, δηλαδή στη χώρα μας, αυτό που συμβαίνει παγκοσμίως, δηλαδή την παγκόσμια αύξηση της παραβατικότητας των ανηλίκων. Αυτή συνδέεται αναμφίβολα με τη γενικότερη αβεβαιότητα και ανασφάλεια σε κοινωνικοπολιτικό επίπεδο, αλλά και με την πανδημία του COVID-19.
Οι εκδηλώσεις βίας με θύτες ανηλίκους εκδηλώνονται με διαφορετικούς τρόπους: με τη συσπείρωσή τους σε συμμορίες ανηλίκων στο πλαίσιο των οποίων επιδίδονται σε αξιόποινες πράξεις. Με την εκδήλωση παραβατικής συμπεριφοράς στον χώρο του σχολείου (bullying) ή στο Διαδίκτυο (cyberbullying) ή ακόμη και σε εκδηλώσεις βίαιης συμπεριφοράς στο πλαίσιο της οικογένειας (ενδοοικογενειακή βία). Ειδικότερα όμως για τις συμμορίες ανηλίκων, είναι ενδεικτικό πως τις 99 έφτασαν οι υποθέσεις σωματικής βλάβης με ανήλικους δράστες το πρώτο οκτάμηνο του 2021, με τα μαχαιρώματα και τους ξυλοδαρμούς μαθητών, τις ληστείες, τις κλοπές, τις φθορές σε οχήματα και κτίρια, καθώς και τη διακίνηση ναρκωτικών να αποτελούν καθημερινότητα στο πλαίσιο δράστης των εν λόγω συμμοριών».
Σε σχέση με το ισχύον νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα, όπως εξηγεί η κυρία Κουτσούκου, «ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ποινική αντιμετώπιση των ανήλικων παραβατών στο πλαίσιο του Ποινικού Κώδικα, αλλά και του Ν.4689/2020. Ανήλικοι στους οποίους μπορεί να επιβληθεί ποινή ή μέτρο θεωρούνται κατά το ελληνικό Ποινικό Δίκαιο όσοι είναι από 12 έως 18 ετών. Στις περιπτώσεις ανηλίκων κάτω των 12 ετών, τα παιδιά παραμένουν ατιμώρητα. Για τους ανηλίκους από 12 έως 15 ετών η πράξη δεν καταλογίζεται σε αυτούς και μπορούν να επιβληθούν μόνο αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα, ενώ για ανηλίκους από 15 έως 18 ετών μπορεί να επιβληθεί, εκτός από αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα, και εγκλεισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων.
Η έννοια του αναμορφωτικού μέτρου μπορεί να είναι, μεταξύ άλλων, μια απλή επίπληξη, η συνδιαλλαγή μεταξύ ανήλικου δράστη και θύματος, η παρακολούθηση κοινωνικών και ψυχολογικών προγραμμάτων, η ανάθεση της επιμέλειας και επιτήρησης του ανηλίκου σε προστατευτικές εταιρείες ή σε επιμελητές ανηλίκων κ.ά., ανάλογα με την προσωπικότητα του ανηλίκου, τις βιοτικές του συνθήκες, αλλά και τη βαρύτητα του αδικήματος. Η έννοια των θεραπευτικών μέτρων μπορεί να συνδέεται με την παρακολούθηση ενός συμβουλευτικού θεραπευτικού προγράμματος, την ανάθεση της επιμέλειάς του σε προστατευτικές εταιρείες ή σε επιμελητή ανηλίκων, την παραπομπή του ανηλίκου σε θεραπευτικό ή άλλο κατάστημα, καθώς και την ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας του ανηλίκου στους γονείς, στους επιτρόπους ή σε ανάδοχη οικογένεια.
Αν ο ανήλικος έχει τελέσει πράξη που, αν την τελούσε ενήλικος θα ήταν κακούργημα και εμπεριέχει στοιχεία βίας ή στρέφεται κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας, μπορεί να επιβληθεί ο περιορισμός σε Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων. Αξίζει να σημειωθεί ότι ευθύνη δύναται να ανακύψει και για όσους έχουν την επιμέλεια του ανηλίκου, καθώς στοιχειοθετείται η παραμέληση εποπτείας ανηλίκου (άρθρο 360 Π.Κ.), εφόσον συντρέχει παράλειψη παρεμπόδισης της πράξης με μη έγκαιρη λήψη, για παράδειγμα, αποτρεπτικών μέτρων κ.τ.λ.».
Στόχος οι ωραίοι του σχολείου
Στις αρχές του φθινοπώρου του 2020, στο Γαλάτσι, ένας 17χρονος μαθητής έπεσε θύμα βίαιης επίθεσης από μια μεγάλη, περίπου 20μελή, ομάδα ανηλίκων.
Σύμφωνα με τις καταγγελίες που ακολούθησαν, ο μαθητής, πεσμένος στο έδαφος, δεχόταν χτυπήματα με γροθιές και κλοτσιές στο κεφάλι και σε όλο του το σώμα σχεδόν επί 10 λεπτά. Το αποτέλεσμα ήταν να υποστεί κατάγματα στο κεφάλι και την κάτω γνάθο, τραύματα στην κοιλιακή χώρα, εκδορές κ.ά.
Η οικογένειά του προχώρησε σε καταγγελία και ανέθεσε τις περαιτέρω νομικές διαδικασίες στη δικηγόρο Κατερίνα Φραγκάκη, η οποία μεταφέρει στο «ΘΕΜΑ» την εμπειρία της από την εμπλοκή στη συγκεκριμένη υπόθεση ως εξής: «Το εν λόγω περιστατικό δεν ήταν μεμονωμένο, καθώς η ίδια συμμορία έχει διαπράξει κι άλλες, παρόμοιες επιθέσεις. Για άγνωστους λόγους -πιθανώς από φθόνο- στοχοποιεί παιδιά που διακρίνονται για την εξωτερική εμφάνισή τους, με γυμνασμένο σώμα και αθλητικό παράστημα. Ο πελάτης μου, πέρα από τις σοβαρές σωματικές βλάβες που υπέστη, χρειάστηκε ψυχολογική βοήθεια για να διαχειριστεί το σοκ και το τραύμα. Αντιμετώπισε δυσκολίες ακόμη και στο να επιστρέψει στις καθημερινές συνήθειές του.
Στην αρχή δεν ήθελε να βγει από το σπίτι του, ενώ επηρεάστηκε αρνητικά και η απόδοσή του στο σχολείο. Μιλώντας με γονείς από τον κύκλο των συμμαθητών του 17χρονου, διαπίστωσα ότι στη συντριπτική πλειονότητά τους απέφευγαν να προβούν σε καταγγελίες για παρεμφερή κρούσματα βίας ή ακόμη και κατά της ίδιας συμμορίας. Η δικαιολογία τους ήταν ο φόβος των αντιποίνων από τους ανήλικους κακοποιούς και η στοχοποίηση των δικών τους παιδιών. Εξήγησα ότι υπάρχουν νομικά εργαλεία, όπως τα ασφαλιστικά μέτρα, τα οποία παρέχουν επαρκή προστασία, εκείνοι όμως παρέμεναν αμετάπειστοι. Αλλά το πιο απογοητευτικό είναι ότι η ίδια η Δικαιοσύνη κινείται με τρομακτικά αργό ρυθμό. Εδώ και περίπου ενάμιση χρόνο και παρά τις επίμονες ενέργειές μας, ακόμη δεν έχουν απαγγελθεί καν κατηγορίες εις βάρος των ανήλικων δραστών για τον άγριο ξυλοδαρμό».
